BOS’ta hücre sayımı beyin ve omurilikle alâkalı birçok hastalığın teşhisinde kullanılır. Mesela, beyin tümörleri, multipl skleroz gibi inflamatuar hastalıklarda, beyin enfeksiyonu ve menenjit gibi rahatsızlıklar ve bazı nörolojik bozukluklarda beyin omurilik sıvısı (BOS) içinde hücre sayısı artabilir. Normalde BOS’ta çok az hücre bulunur.
BOS’ta çoğunlukla
lenfositler olarak adlandırılan mononükleer hücreler incelendiğinde 0-3
aralığında olduğu görülebilir. Glukoz düzeyi, kan seviyesinin yaklaşık
1/2-3/4’ü şeklindedir. % 45 mg altına inmez. BOS’un proteini ise lomber yoldan
alındığında % 45 mg altındadır.
Beyin - Omurilik Sıvısının Nitelikleri
Beyin - omurilik
sıvısının nitelikleri BOS analizinde, teşhis ve tedavi için önemli bilgiler
sağlar. BOS’un nitelikleri şunlardır:
·
Basınç
·
Renk
·
Kanlı BOS
·
Ksantokromik BOS
Basınç
Basınç lomber
ponksiyon adı verilen bir işlemle ölçülebilir. BOS’taki basıncı ölçmek için
kullanılan en yaygın yöntemdir. İşlem esnasında hastanın yatması istenir ve omurilik
kanalına, genellikle bel gölgesindeki omurga kemiklerinin arasından geçirilerek
omurilik kanalına iğne yerleştirilir. Bu şekilde alınan beyin omurilik
sıvısının basınç aralığı 80-200 mm H2O arasındadır. Basınç bu değer
aralığındayken BOS dışarı akıtılmadan bakılmalıdır. Aksi halde kafa içi
basıncını aksettirmez.
Renk
Renk normal BOS’ta
görülmez; yani hem berraktır hem de renksizdir. Beyin ve omurilik hastalıkları
olduğunda bulanık olabilir, renkli hale gelebilir.
Kanlı BOS
Kanlı BOS genellikle
bir lomber ponksiyon işlemi sırasında veya BOS analizi sırasında tespit edilir.
BOS’un renginin pembe veya kahverengine dönüştüğü bir durumdur. BOS içinde
kanın birikmesi anlamına gelir. Beyin veya omurilikte bir yaralanma, travma,
beyin kanaması, tümör, beyin enfeksiyonu veya vasküler anormallikler gibi
hastalıkların belirtisi olabilir.
Bazen de
lomber ponksiyon işlemi yapılırken travmatik ponksiyon nedeniyle beyin-omurilik
sıvısına kan karışabilir. Kan miktarı az olduğunda yeni bir tüpe alınan BOS’un
kansız geldiği fark edilir.
Ksantokromik BOS
BOS renginin
normal şeffaf veya berrak yerine sarımsı veya açık kahverengi olmasıyla
tanımlanır. BOS’ta bilirubin ve hemoglobin gibi maddelerin yüksek
seviyelerde bulunmasından kaynaklanır. Bu, subaraknoid kanama gibi kanama kaynaklı
nörolojik bozukluklar, menenjit, serebral vaskülit, tüberküloz menenjiti,
multipl skleroz ve tümörler gibi birçok nörolojik durumun belirtisi olabilir.
BOS’ta medulla
basısı gibi durumlarda, yeni doğanlarda da bilirubin artışına bağlı olarak
görülebilir.
Beyin -
Omurilik Sıvısı Bileşiminin Bozulması
Beyin -
omurilik sıvısı bileşiminin bozulması BOS'un renginde, konsantrasyonunda veya hücre
sayısında değişiklikler meydana gelmesiyle kendini gösterebilir. Bu durum, nörolojik
bir bozukluğun veya hastalığın belirtilerini ortaya çıkarabilir.
BOS Hücre Sayısı
BOS hücre
sayısı azdır ve bunların çoğu beyaz kan hücreleridir. Hücre
sayısının artması menenjiyal irritasyonun belirtisidir. BOS analizinde 200/mm3’ün üzerine çıkan hücre sayısı, BOS’un bulanıklaşmaya
başlaması anlamına gelir. İncelemede lökositin 200 mL’den fazla görülmesi ve
PNL hâkimiyeti menenjit olasılığını arttırır.
Eozinofiller,
BOS analizinde nadir görülen beyaz kan hücreleridir. Genellikle alerjik
reaksiyonlar, parazit enfeksiyonları veya tüberküloz gibi bazı enfeksiyonlarla
ilişkilendirilir. PMN'ler enfeksiyonlar, inflamasyonlar ve bazı nörolojik
durumlarla ilişkilidir. Bunların tespiti için farklı boyamalar yapılmalıdır.
BOS numunesi sayım lamında boyanmadan öncesi ve sonrası incelenerek
hastalıkların teşhisi yapılır. Mesela, lökosit boyası ile menenjit tanısı
incelenir. Tüberküloz şüphesi varsa asite dirençli boyama yapılmalıdır.
BOS’ta Lökosit Artışı
Beyaz kan
hücrelerinin (lökositlerin) normalden daha yüksek sayıda bulunması durumudur.
Bu, enfeksiyonlar, inflamasyonlar ve bazı nörolojik durumlarla ilişkilidir. Lökosit
artışı, BOS analizinde birçok farklı parametre ile birlikte değerlendirilir. Bu
parametreler arasında BOS basıncı, protein seviyeleri ve glukoz seviyeleri
bulunur.
BOS’ta Protein Tayini
BOS'a protein
ve diğer maddelerin sızıp sızmadığına bakılarak teşhis yapılır.
BOS’ta Glukoz Tayini
BOS
örneğindeki glukoz seviyesi bazı nörolojik durumlarda düşük çıkar. En yaygın
nedenlerden biri, menenjittir. Bu, hipoglisemiye neden olabilir.
BOS’ta Elektrolitler
BOS elektrolitleri
sodyum, potasyum, klor, kalsiyum, magnezyum seviyeleri hastalık esnasında
değişir. Mesela piyojenik menenjitte klorür azalması gerçekleşir. Menenjitte ve
epidemik ansefalitte kalsiyum artar.
Taze Kanlı Bir BOS’ta Protein Artışı Ve Lökosit Saptanırsa
Lökosit
sayısına bakılır. Eritrosit sayısı ile karşılaştırılır. Protein artışı da
gözlemlenirse eritrosit sayısı ile karşılaştırılarak teşhis yapılır.
Nükleik Asit Amplifikasyon Testleri (NAAT) (PCR)
Mikroorganizmaların
varlığını tespit etmek için kullanılan moleküler tanı yöntemleridir. Bakteriyel
veya viral patojenleri tespit etmek için kullanılır.
Beyin - Omurilik Sıvısının İmmünolojik İncelemeleri
Bu ölçüm iki
şekilde yapılır:
·
Kantitatif ölçüm: İmmünglobulin G (IgG) düzeyi ölçüldüğünde
kan beyin bariyerindeki bozulmanın kandan mı kaynakladığı yoksa intratekal
üretimle mi olduğu tespit edilebilir.
·
Kalitatif ölçüm: BOS’ta IgG’de IgG bandı ikiden fazlaysa
intratekal oligoklonal IgG’yi ifade edebilir.