Beyin Omurilik Sıvısının Değerlendirilmesi

BOS’ta hücre sayımı beyin ve omurilikle alâkalı birçok hastalığın teşhisinde kullanılır. Mesela, beyin tümörleri, multipl skleroz gibi inflamatuar hastalıklarda, beyin enfeksiyonu ve menenjit gibi rahatsızlıklar ve bazı nörolojik bozukluklarda beyin omurilik sıvısı (BOS) içinde hücre sayısı artabilir. Normalde BOS’ta çok az hücre bulunur.

BOS’ta çoğunlukla lenfositler olarak adlandırılan mononükleer hücreler incelendiğinde 0-3 aralığında olduğu görülebilir. Glukoz düzeyi, kan seviyesinin yaklaşık 1/2-3/4’ü şeklindedir. % 45 mg altına inmez. BOS’un proteini ise lomber yoldan alındığında % 45 mg altındadır.

Beyin - Omurilik Sıvısının Nitelikleri

Beyin - omurilik sıvısının nitelikleri BOS analizinde, teşhis ve tedavi için önemli bilgiler sağlar. BOS’un nitelikleri şunlardır:

• Basınç
• Renk
• Kanlı BOS
• Ksantokromik BOS

Basınç

Basınç lomber ponksiyon adı verilen bir işlemle ölçülebilir. BOS’taki basıncı ölçmek için kullanılan en yaygın yöntemdir. İşlem esnasında hastanın yatması istenir ve omurilik kanalına, genellikle bel gölgesindeki omurga kemiklerinin arasından geçirilerek omurilik kanalına iğne yerleştirilir. Bu şekilde alınan beyin omurilik sıvısının basınç aralığı 80-200 mm H2O arasındadır. Basınç bu değer aralığındayken BOS dışarı akıtılmadan bakılmalıdır. Aksi halde kafa içi basıncını aksettirmez.

Renk

Renk normal BOS’ta görülmez; yani hem berraktır hem de renksizdir. Beyin ve omurilik hastalıkları olduğunda bulanık olabilir, renkli hale gelebilir.

Kanlı BOS

Kanlı BOS genellikle bir lomber ponksiyon işlemi sırasında veya BOS analizi sırasında tespit edilir. BOS’un renginin pembe veya kahverengine dönüştüğü bir durumdur. BOS içinde kanın birikmesi anlamına gelir. Beyin veya omurilikte bir yaralanma, travma, beyin kanaması, tümör, beyin enfeksiyonu veya vasküler anormallikler gibi hastalıkların belirtisi olabilir.

Bazen de lomber ponksiyon işlemi yapılırken travmatik ponksiyon nedeniyle beyin-omurilik sıvısına kan karışabilir. Kan miktarı az olduğunda yeni bir tüpe alınan BOS’un kansız geldiği fark edilir.

Ksantokromik BOS

BOS renginin normal şeffaf veya berrak yerine sarımsı veya açık kahverengi olmasıyla tanımlanır. BOS’ta bilirubin ve hemoglobin gibi maddelerin yüksek seviyelerde bulunmasından kaynaklanır. Bu, subaraknoid kanama gibi kanama kaynaklı nörolojik bozukluklar, menenjit, serebral vaskülit, tüberküloz menenjiti, multipl skleroz ve tümörler gibi birçok nörolojik durumun belirtisi olabilir.

BOS’ta medulla basısı gibi durumlarda, yeni doğanlarda da bilirubin artışına bağlı olarak görülebilir.

Beyin - Omurilik Sıvısı Bileşiminin Bozulması

Beyin - omurilik sıvısı bileşiminin bozulması BOS'un renginde, konsantrasyonunda veya hücre sayısında değişiklikler meydana gelmesiyle kendini gösterebilir. Bu durum, nörolojik bir bozukluğun veya hastalığın belirtilerini ortaya çıkarabilir.

BOS Hücre Sayısı

BOS hücre sayısı azdır ve bunların çoğu beyaz kan hücreleridir. Hücre sayısının artması menenjiyal irritasyonun belirtisidir. BOS analizinde 200/mm3’ün üzerine çıkan hücre sayısı, BOS’un bulanıklaşmaya başlaması anlamına gelir. İncelemede lökositin 200 mL’den fazla görülmesi ve PNL hâkimiyeti menenjit olasılığını arttırır.

Eozinofiller, BOS analizinde nadir görülen beyaz kan hücreleridir. Genellikle alerjik reaksiyonlar, parazit enfeksiyonları veya tüberküloz gibi bazı enfeksiyonlarla ilişkilendirilir. PMN'ler enfeksiyonlar, inflamasyonlar ve bazı nörolojik durumlarla ilişkilidir. Bunların tespiti için farklı boyamalar yapılmalıdır. BOS numunesi sayım lamında boyanmadan öncesi ve sonrası incelenerek hastalıkların teşhisi yapılır. Mesela, lökosit boyası ile menenjit tanısı incelenir. Tüberküloz şüphesi varsa asite dirençli boyama yapılmalıdır.

BOS’ta Lökosit Artışı

Beyaz kan hücrelerinin (lökositlerin) normalden daha yüksek sayıda bulunması durumudur. Bu, enfeksiyonlar, inflamasyonlar ve bazı nörolojik durumlarla ilişkilidir. Lökosit artışı, BOS analizinde birçok farklı parametre ile birlikte değerlendirilir. Bu parametreler arasında BOS basıncı, protein seviyeleri ve glukoz seviyeleri bulunur.

BOS’ta Protein Tayini

BOS'a protein ve diğer maddelerin sızıp sızmadığına bakılarak teşhis yapılır.

BOS’ta Glukoz Tayini

BOS örneğindeki glukoz seviyesi bazı nörolojik durumlarda düşük çıkar. En yaygın nedenlerden biri, menenjittir. Bu, hipoglisemiye neden olabilir.

BOS’ta Elektrolitler

BOS elektrolitleri sodyum, potasyum, klor, kalsiyum, magnezyum seviyeleri hastalık esnasında değişir. Mesela piyojenik menenjitte klorür azalması gerçekleşir. Menenjitte ve epidemik ansefalitte kalsiyum artar.

Taze Kanlı Bir BOS’ta Protein Artışı Ve Lökosit Saptanırsa

Lökosit sayısına bakılır. Eritrosit sayısı ile karşılaştırılır. Protein artışı da gözlemlenirse eritrosit sayısı ile karşılaştırılarak teşhis yapılır.

Nükleik Asit Amplifikasyon Testleri (NAAT) (PCR)

Mikroorganizmaların varlığını tespit etmek için kullanılan moleküler tanı yöntemleridir. Bakteriyel veya viral patojenleri tespit etmek için kullanılır.

Beyin - Omurilik Sıvısının İmmünolojik İncelemeleri

Bu ölçüm iki şekilde yapılır:

• Kantitatif ölçüm: İmmünglobulin G (IgG) düzeyi ölçüldüğünde kan beyin bariyerindeki bozulmanın kandan mı kaynakladığı yoksa intratekal üretimle mi olduğu tespit edilebilir.
• Kalitatif ölçüm: BOS’ta IgG’de IgG bandı ikiden fazlaysa intratekal oligoklonal IgG’yi ifade edebilir.