İçindekiler
İş sağlığı ve güvenliği, iş hayatının en temel unsurlarından biridir. Çalışanların güvenli bir ortamda işlerini yapabilmesi, iş kazalarının önlenmesi ve meslek hastalıklarının ortadan kaldırılması için 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu büyük bir önem taşır. Bu kanun, işverenler ile çalışanlar arasındaki sağlık ve güvenlik dengelerini koruma altına almak amacıyla düzenlenmiş bir yasadır. Kamu ve özel sektörde faaliyet gösteren tüm işyerlerini kapsayan bu kanun, çalışanların sağlığını korumak ve güvenli bir iş ortamı oluşturmak adına kapsamlı düzenlemeler içerir. Şimdi, bu kanunun detaylarına ve sağladığı faydalara birlikte göz atalım.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Nedir?
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, çalışma hayatında iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini düzenleyen bir yasa olup, işyerlerinde güvenli bir çalışma ortamının oluşturulmasını amaçlamaktadır. Kanun, işveren ve çalışanların karşılıklı hak ve sorumluluklarını tanımlayarak, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemeye yönelik önlemleri içermektedir.
Bu yasa; çalışanların, işverenlerin ve stajyerler gibi diğer paydaşların görev ve haklarını net bir şekilde belirler. Çalışma ortamındaki tüm risklerin değerlendirilmesini zorunlu hale getirerek, hem işyerlerinin hem de çalışanların güvenliğini yasal güvence altına alır.
Kanunun Amacı
Bu kanunun temel amacı, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili standartların oluşturulması ve mevcut sağlık şartlarının iyileştirilmesidir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında, işverenler ile çalışanların görev, yetki ve sorumlulukları açıkça tanımlanmıştır.
Kanunun başlıca amaçları şunlardır:
- İş kazaları ve meslek hastalıklarının önüne geçmek,
- Çalışanların sağlık ve güvenlik standartlarını yükseltmek,
- İşyerlerinde güvenli çalışma ortamları oluşturmak,
- Çalışanların haklarını koruyarak, iş güvenliği kültürünü yaygınlaştırmak.
Kanunun Kapsamı
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamı, kamu ve özel sektördeki bütün işyerlerini kapsar. İşveren, işveren vekilleri, çalışan temsilcileri, çırak ve stajyerler gibi tüm paydaşlar bu kanunun sağladığı haklardan yararlanır. Ancak kanunun belirli istisnaları bulunmaktadır. Aşağıda, kapsam dışında kalan durumlar sıralanmıştır:
- Türk Silahlı Kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) faaliyetleri,
- Afet ve acil durum müdahaleleri,
- Ev hizmetlerinde çalışanlar,
- Çalışanı olmayan bireysel üretim faaliyetleri,
- Hükümlü ve tutukluların rehabilitasyon çalışmaları.
Bu istisnalar dışında kalan tüm işyerleri, kanunun yükümlülüklerini yerine getirmekle sorumludur.
Kanunun Tarihçesi
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 20 Haziran 2012 tarihinde kabul edilmiştir. Kanun, Resmi Gazete'de 30 Haziran 2012 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu tarihten itibaren, Türkiye'de iş sağlığı ve güvenliği konusunda yasal düzenlemelerin çerçevesi belirlenmiş ve tüm işyerlerine uygulanması zorunlu hale getirilmiştir.
Kanunun Dayandığı Bakanlık ve Yönetmelikler
Bu kanun, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Kanunun uygulanabilirliğini sağlamak amacıyla birçok yönetmelik ve düzenleme hazırlanmıştır. Bu yönetmelikler, işverenlerin yükümlülüklerini ve çalışanların haklarını açıkça tanımlayarak uygulamanın daha etkin bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamaktadır.
İş Sağlığı ve Güvenliği: Tanımlar ve Temel Kavramlar
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işyerlerinde sağlık ve güvenlik koşullarını düzenlemek için bazı tanımlar ve temel kavramlar ortaya koymuştur. Bu kavramlar, kanunun doğru bir şekilde uygulanmasını sağlamak ve iş sağlığı ve güvenliği alanında tüm paydaşların haklarını ve sorumluluklarını netleştirmek amacıyla belirlenmiştir. Şimdi, bu tanımların detaylarına birlikte göz atalım.
İşveren ve Çalışan Tanımı
İşveren, kendi adına mal veya hizmet üreten, çalışanları istihdam eden gerçek veya tüzel kişidir. İşyerinde çalışan herkesin güvenliğini sağlamak ve riskleri önlemekle yükümlüdür. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamı, işverenin görevlerini açıkça belirtmiş ve bu yükümlülükleri yerine getirmeyen işverenler için yasal yaptırımlar öngörmüştür.
Çalışan, işyerinde, işveren adına çalışan ve ücret alan birey olarak tanımlanır. Çıraklar, stajyerler ve hatta özel kanunlarına göre farklı statülerde istihdam edilen bireyler dahi bu kapsamın içindedir. Çalışanların işyerinde sağlık ve güvenlik açısından uygun koşullarda çalışmasını sağlamak, kanunun temel amaçlarından biridir.
Çalışan Temsilcisi
Çalışan temsilcisi, işyerindeki sağlık ve güvenlikle ilgili çalışmalara katılan, bu çalışmaları takip eden ve işverenle iletişim kurarak tedbirlerin alınmasını talep eden kişidir. Çalışanların haklarının korunması açısından önemli bir role sahip olan temsilciler, işyerinde birden fazla çalışan olması durumunda seçilerek atanır.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, çalışan temsilcilerinin yetkilerini ve sorumluluklarını düzenlemiş, işyerindeki sağlık ve güvenlik uygulamalarında onların aktif rol almasını sağlamıştır.
İş Güvenliği Uzmanı
İş güvenliği uzmanı, işyerindeki risklerin tespit edilmesi, önlenmesi ve yönetilmesi konularında görev alan yetkili bir profesyoneldir. Bu uzmanlar, bakanlıkça yetkilendirilmiş olup, gerekli eğitimleri tamamladıktan sonra sertifika almaktadır. İşyerinin tehlike sınıfına bağlı olarak, iş güvenliği uzmanının belirli bir sertifika düzeyine (A, B veya C sınıfı) sahip olması zorunludur.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamı, iş güvenliği uzmanlarının işyerindeki rolünü açıkça belirlemiş, onların bağımsız ve etik bir şekilde çalışmasını güvence altına almıştır. İş güvenliği uzmanları, hem işverenlere rehberlik yapar hem de çalışanların sağlığını korumak için alınması gereken önlemleri tespit eder.
İşyeri Hekimi
İşyeri hekimi, işyerindeki çalışanların sağlık durumlarını izlemek ve iş sağlığı hizmetlerini yürütmek amacıyla görevlendirilen bir sağlık profesyonelidir. İşyeri hekimleri, çalışanların işe girişlerinde ve düzenli aralıklarla sağlık muayenelerini yapmakla yükümlüdür. Özellikle tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde, işyeri hekimlerinin sağlık raporu olmadan çalışanların işe başlamasına izin verilmez.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işyeri hekimlerinin haklarını, sorumluluklarını ve yetkilerini düzenleyerek, işyerinde sağlık gözetiminin etkin bir şekilde yapılmasını sağlamıştır.
Risk ve Tehlike Kavramları
Risk, bir tehlikenin zarar verme olasılığıdır. İşyerlerinde riskler, iş ekipmanları, çalışma koşulları, kullanılan kimyasallar ve çalışma ortamındaki diğer faktörler dikkate alınarak değerlendirilir.
Tehlike, çalışanları veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar potansiyeli olarak tanımlanır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında, işverenler risk değerlendirmesi yaparak bu tehlikeleri önceden tespit etmek ve kontrol altına almakla yükümlüdür. Risklerin kaynağında yok edilmesi, iş sağlığı ve güvenliğinin temel ilkelerinden biridir.
Meslek Hastalığı
Meslek hastalığı, bir çalışanın yaptığı iş veya maruz kaldığı koşullar nedeniyle ortaya çıkan hastalıklardır. Örneğin, kimyasallarla sürekli temas eden bir çalışanın solunum problemleri yaşaması veya fiziksel zorlama sonucu kas-iskelet sisteminde oluşan bozukluklar meslek hastalıkları arasında yer alır.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, meslek hastalıklarının önlenmesini ve çalışanların düzenli sağlık gözetiminden geçirilmesini zorunlu kılmıştır. Bu sayede, işyerinde ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarının erken teşhis edilmesi ve önleyici tedbirlerin alınması sağlanır.
İşverenin Yükümlülükleri: İş Sağlığı ve Güvenliğinin Temel Taşı
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işverenlere çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama konusunda kapsamlı yükümlülükler getirmiştir. Bu yükümlülükler, işyerinde iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi, risklerin yönetilmesi ve güvenli bir çalışma ortamının oluşturulmasını hedefler. İşverenlerin görevleri yalnızca riskleri önlemekle sınırlı kalmaz, aynı zamanda çalışanları bilgilendirme, eğitme ve gerektiğinde sağlık hizmetlerini sunmayı da içerir. Şimdi, işverenin sorumluluklarını detaylı bir şekilde inceleyelim.
İşverenin Genel Yükümlülükleri
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında, işverenin genel yükümlülükleri şu şekilde özetlenebilir:
- Mesleki risklerin önlenmesi ve yönetimi: İşveren, çalışma ortamında bulunan mesleki riskleri tespit etmeli ve bu riskleri kaynağında kontrol altına almalıdır. Çalışanların sağlığını tehdit edebilecek tüm unsurlar ortadan kaldırılmalıdır.
- Çalışanların sağlık ve güvenliğinin sağlanması: İşveren, tüm çalışanlar için güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı oluşturmalıdır. Bu yükümlülük, hem işyerindeki fiziksel koşulları iyileştirmeyi hem de psikolojik sağlığı desteklemeyi kapsar.
- Risk değerlendirmesi yapılması: İşyerindeki tüm tehlikelerin belirlenmesi ve bu tehlikelerin risklerinin değerlendirilmesi işverenin sorumluluğundadır. Bu değerlendirme, alınması gereken önlemleri belirlemek için temel oluşturur.
- Çalışanların eğitimi ve bilgilendirilmesi: İşveren, çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği konularında düzenli eğitim vermekle yükümlüdür. Ayrıca, risklere karşı alınan önlemler ve çalışanların yasal hakları hakkında bilgilendirme yapılmalıdır.
Risklerden Korunma İlkeleri
Risk yönetimi, iş sağlığı ve güvenliğinin temel bir unsurudur. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işverenlerin risklerden korunma konusunda şu ilkeleri dikkate almasını zorunlu kılar:
- Riskleri önleme ve kaynakta kontrol: İşyerindeki risklerin tespit edilmesi ve bu risklerin kaynakta kontrol altına alınması esastır. Örneğin, tehlikeli maddelerin kullanımını en aza indirmek veya riskli süreçlerde otomasyon sistemleri kullanmak bu ilkenin bir parçasıdır.
- Tehlikeli olanı daha az tehlikeli ile değiştirme: İşveren, kullanılan ekipman, yöntem veya maddeleri daha az tehlikeli olanlarla değiştirmelidir. Bu yaklaşım, risklerin minimize edilmesine yardımcı olur.
- Teknolojik gelişmelere uyum: İşveren, iş sağlığı ve güvenliği açısından teknolojik gelişmeleri takip etmeli ve bu yenilikleri işyerine entegre etmelidir.
İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Sağlama
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamı, işverenlere işyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini sağlama zorunluluğu getirir. Bu hizmetler, çalışanların sağlığını ve güvenliğini doğrudan etkiler. İşverenin bu konudaki yükümlülükleri şunlardır:
- İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin görevlendirilmesi: İşyerinin tehlike sınıfına ve çalışan sayısına bağlı olarak, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirilmesi zorunludur.
- Gerekli araç, gereç ve mekan sağlama: İşveren, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin eksiksiz bir şekilde yerine getirilmesi için gerekli tüm araç ve gereçleri sağlamalıdır.
Risk Değerlendirmesi, Kontrol ve Araştırma
Risk değerlendirmesi, işyerinde güvenli bir çalışma ortamı oluşturmanın temel adımlarından biridir. İşveren, bu değerlendirmeyi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür.
- İşyerindeki tehlikelerin belirlenmesi ve kontrol altına alınması: İşveren, işyerinde var olan tehlikeleri tespit etmeli ve bu tehlikelerin neden olabileceği riskleri ortadan kaldırmak için gerekli önlemleri almalıdır.
Acil Durum Planları ve İlk Yardım
Her işyerinde meydana gelebilecek acil durumlara karşı hazırlıklı olmak, çalışanların can güvenliği açısından kritik önem taşır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işverenlere bu konuda şu yükümlülükleri getirir:
- Acil durum planlarının hazırlanması: İşyerinde olası acil durumlar (yangın, doğal afet, kimyasal sızıntı vb.) için detaylı bir plan hazırlanmalı ve çalışanlara bu konuda eğitim verilmelidir.
- Yangınla mücadele ve tahliye düzenlemeleri: İşveren, yangın ve diğer acil durumlar için yeterli ekipmanı sağlamalı, tahliye yollarını düzenlemeli ve çalışanların bu yolları nasıl kullanacağını öğretmelidir.
Sağlık Gözetimi
Çalışanların sağlık durumlarının düzenli olarak takip edilmesi, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesinde önemli bir rol oynar. İşverenin bu alandaki yükümlülükleri şunlardır:
- İşe giriş ve periyodik sağlık muayeneleri: Çalışanların işe başlamadan önce ve düzenli aralıklarla sağlık muayenelerinin yapılması zorunludur.
- Tehlikeli işlerde sağlık raporu zorunluluğu: Tehlikeli işlerde çalışanların, yaptıkları işe uygun olduklarını gösteren bir sağlık raporu olmadan işe başlamasına izin verilmez.
İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Kayıt ve Bildirimi
İşyerinde meydana gelen kazaların ve tespit edilen meslek hastalıklarının kaydı, iş sağlığı ve güvenliği açısından büyük bir öneme sahiptir. İşverenin bu konudaki yükümlülükleri şunlardır:
- İş kazalarının ve meslek hastalıklarının kayıt altına alınması,
- Bu olayların Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmesi,
- Meydana gelen olayların incelenmesi ve tekrarını önlemek için gerekli tedbirlerin alınması.
Çalışanların Hakları ve Yükümlülükleri
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, çalışanların sağlık ve güvenliklerini koruyacak önemli haklar sunarken aynı zamanda bazı yükümlülükler de getirmiştir. Bu düzenlemeler, işyerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturulmasını destekler. Çalışanların hakları, iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarına katılımı artırırken, yükümlülükleri ise bu uygulamaların etkin bir şekilde hayata geçirilmesini sağlar.
Çalışanların Hakları
Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konusunda birçok temel hakkı bulunmaktadır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamı, bu hakların güvence altına alınmasını sağlar:
- Katılım Hakkı: Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği uygulamaları ile ilgili kararlara katılma hakkına sahiptir. İşyerinde alınacak sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda fikirlerini beyan edebilir, görüşlerini işverenle paylaşabilir.
- Çalışmaktan Kaçınma Hakkı: Çalışanlar, ciddi ve yakın bir tehlike durumunda işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk etme hakkına sahiptir. İş sağlığı ve güvenliği risklerinin giderilmediği durumlarda çalışmaktan kaçınabilirler.
- Güvensiz Çalışma Alanını Terk Etme Hakkı: Çalışanlar, işyerindeki güvenli olmayan bölgeleri terk edebilir ve bu haklarını kullandıkları için işveren tarafından herhangi bir yaptırıma uğrayamazlar.
- Şikayet ve İhbar Hakkı: Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ihlalleri veya tehlikeli durumlar hakkında yetkili makamlara şikayet ve ihbarda bulunabilir. Bu şikayetler nedeniyle hakları kısıtlanamaz.
- Maddi ve Manevi Tazminat Hakkı: İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle zarar gören çalışanlar, maddi ve manevi tazminat talep etme hakkına sahiptir.
Çalışanların Yükümlülükleri
Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği konusunda işveren tarafından belirlenen kurallara uymakla yükümlüdür. Bu yükümlülükler, hem kendi sağlıklarını hem de iş arkadaşlarının güvenliğini korumayı amaçlar:
- İşyerindeki ekipman ve araçları doğru kullanma: Çalışanlar, işyerinde sağlanan ekipman ve araçları talimatlara uygun şekilde kullanmalıdır. Bu ekipmanların güvenlik donanımlarına zarar vermemekle yükümlüdürler.
- Kişisel koruyucu donanımları kullanma: İşyerinde sağlanan kişisel koruyucu ekipmanların (örneğin kask, eldiven veya güvenlik gözlüğü) doğru ve düzenli bir şekilde kullanılması gereklidir.
- Sağlık ve güvenlik tedbirlerine uyma: Çalışanlar, işyerindeki sağlık ve güvenlik kurallarına uymak, tehlikeli durumları işverene bildirmekle yükümlüdür.
Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi
İş sağlığı ve güvenliği kültürünün yaygınlaşmasında, çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitilmesi büyük önem taşır.
- İş sağlığı ve güvenliği konularında sürekli eğitim: Çalışanlar, işyerindeki riskler ve alınması gereken önlemler konusunda düzenli aralıklarla eğitilmelidir. Bu eğitimler, iş değişikliği, ekipman değişimi veya yeni teknolojilerin kullanımı durumunda güncellenir.
- İş kazası sonrası ek eğitimler: İş kazası geçiren çalışanlara, kazanın nedenleri ve alınması gereken önlemler konusunda ek eğitim verilmelidir. Ayrıca, uzun süre işten uzak kalan çalışanlar da bilgi yenileme eğitimlerine tabi tutulmalıdır.
Çalışanların Görüşlerinin Alınması ve Katılımının Sağlanması
İşyerinde sağlık ve güvenlik önlemlerinin etkin bir şekilde uygulanması için çalışanların görüşleri alınmalı ve süreçlere katılımları sağlanmalıdır. Çalışan temsilcileri, bu süreçte aktif bir rol oynar ve çalışanların taleplerini işverene iletir.
Uzmanlık ve Hizmet Sağlayıcılar
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, iş güvenliği uzmanları, işyeri hekimleri ve diğer hizmet sağlayıcılar için de önemli düzenlemeler içermektedir. Bu profesyoneller, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının yürütülmesinde kritik bir role sahiptir.
İş Güvenliği Uzmanları ve İşyeri Hekimleri
- Görev ve Yetkileri: İş güvenliği uzmanları, işyerindeki risklerin tespiti ve önlenmesi konusunda rehberlik yapar. İşyeri hekimleri ise çalışanların sağlık muayenelerini gerçekleştirir, meslek hastalıklarını teşhis eder ve önleyici tedbirler önerir.
- Çalışma Usulleri ve Sorumlulukları: Bu profesyoneller, görevlerini etik ilkeler doğrultusunda yürütür ve bağımsız bir şekilde çalışırlar. İşyerindeki sağlık ve güvenlik eksikliklerini işverene bildirirler.
Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri
Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri (OSGB), birden fazla işyerine iş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunan kurumlardır. Bu birimler, işyeri hekimleri, iş güvenliği uzmanları ve diğer sağlık personelinden oluşur. OSGB’ler, işyerlerine kapsamlı hizmet sunarak sağlık ve güvenlik standartlarının yükseltilmesine katkıda bulunur.
Tehlike Sınıflarının Belirlenmesi
İşyeri tehlike sınıfları, yapılan işin niteliği ve içerdiği riskler dikkate alınarak belirlenir. Çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerleri olmak üzere üç temel sınıfa ayrılır. Tehlike sınıfı, işyerinde alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemlerini doğrudan etkiler.
Özel Hükümler
Çalışmaktan Kaçınma Hakkı ve Uygulamaları
Çalışanlar, ciddi ve yakın bir tehlike durumunda işverene başvurarak işten uzak durma hakkına sahiptir. Gerekli önlemler alınmadığı takdirde, çalışanlar işten kaçınma hakkını kullanabilir.
Tahliye Durumları
Acil durumlarda, işveren, çalışanların güvenli bir şekilde tahliyesini sağlamakla yükümlüdür. Bu süreçte, çalışanlara önceden eğitim verilmiş olmalıdır.
Acil Durum Yönetimi
İşyerindeki yangın, patlama veya kimyasal sızıntı gibi acil durumlar için işverenin gerekli ekipman ve düzenlemeleri sağlaması gerekir. Ayrıca, çalışanlar bu durumlarla mücadele konusunda eğitilmelidir.
Eğitim ve Bilinçlendirme
İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi
İş sağlığı ve güvenliği eğitimi, çalışanların işyerindeki risklere karşı bilinçlendirilmesi için düzenli olarak verilmelidir. İşe girişte, iş değişikliğinde veya yeni bir teknolojinin kullanılmaya başlanmasında bu eğitimlerin yenilenmesi gerekir.
İş Güvenliği Uzmanlığı Eğitimi
İş güvenliği uzmanları, sertifika almak için özel eğitimlerden geçer ve sınavlara katılır. Bu eğitimler, uzmanların yasal ve teknik bilgi birikimini artırmayı hedefler.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, eğitim ve bilinçlendirme süreçlerini zorunlu kılarak, iş sağlığı ve güvenliği kültürünün yaygınlaşmasını destekler.